58th
Philippine PEN National Conference
The PEN and the Future of Philippine Democracy:
The Filipino Writer Defines the Issues at Stake in the 2016 Elections
KAHAPON, NGAYON AT BUKAS
Ni Jose F.
Lacaba
December 2, 2015
Magandang umaga po sa ating lahat. Sana nga ay naging
maganda ang umaga natin at hindi tayo naipit sa trapik.
Ngayon po lang, hihingin ko na ang paumanhin at
pagpapasensiya ninyo dito sa babasahin kong keynote speech. Sa totoo lang,
hanggang ngayon ay hindi ako masanay sa ganitong klaseng mga talumpati. Kung
puwede nga lang, magbabasa na lang ako ng tula ngayon, o kaya’y kakanta na lang
ng mga napagtitripan kong salinawit. Hehehe.
Noong isang taon pa ako inimbitang mag-deliver ng
keynote speech dito sa Philippine PEN National Conference. Nakatanggap pa ako
noon, via email attachment, ng isang pormal na liham mula sa PEN, pirmado ng
dati kong propesor sa kolehiyo na si Bien Lumbera, chairman of the PEN Board at
National Artist for Literature, at saka noted by at pirmado rin ni Lito
Zulueta, national secretary.
Ngayong taong ito, inimbita na naman akong mag-deliver
ng keynote speech, at ngayon, ni hindi na nga ako tumanggap ng pormal na liham.
Nagtext-text lang, at hindi pa nga deretso sa akin, kundi idinaan sa cellphone
ng anak kong si Kris Lanot Lacaba.
Noong isang taon, hindi ko mapagbigyan sina Bien at
Lito dahil, ilang araw pagkaraang matanggap ko ang kanilang pormal na liham,
tinamaan ako ng sakit na tinatawag na myasthenia gravis. Isa itong rare
neuromuscular disorder na maraming kung ano-anong sintomas. Isa na riyan ang
drooping eyelids: basta na lang sumasara ang talukap ng mga mata ko, kahit
hindi naman ako pumipikit. Madalas din akong namamaos, at may panahon pang
nangongongo ako paminsan-minsan. At saka, maya’t maya na lang ay may
nararamdaman akong matinding pananakit sa iba’t ibang bahagi ng katawan ko.
Grabe! Pero sosyal din pala, dahil nang mag-IGMG
ako—alam naman siguro ng mga kabataan dito kung ano ang IGMG: I-Google Mo,
Gago! pero para sa akin ay nagkaroon ng kahulugan na I-Google ang Myasthenia
Gravis—nang mag-IGMG ako, nalaman kong kabilang sa mga tinamaan ng kakaiba at
di-pangkaraniwang sakit na ito ay sina Laurence Olivier, David Niven, at Aristotle
Onassis. Kilala naman siguro ng mga may-edad dito kung sino ang mga iyan.
Hanggang ngayon ay on medication pa ako, pero hindi na
kasing-grabe nang dati ang sakit ko. Hindi na basta-basta sumasara ang talukap
ng mga mata ko, halimbawa, kaya nakakapagmaneho na uli ako sa matinding trapik,
bagamat hanggat maaari ay iniiwasan ko pang magmaneho sa gabi. Ang medyo
pagbuti ng kalagayan ko ay isa sa mga dahilan kung kaya, pagkatapos ng ilang
araw ng pag-uurong-sulong, umoo na rin ako na mag‑deliver ng keynote speech.
Isa pang dahilan ay dahil nagkataong nakasabay ko sa
paglalakad sa mall si Tessie Jose, kabiyak ni F. Sionil Jose, ang ating
National Artist for Literature na founder ng Philippine Center of International
Pen. Papunta kami ni Tessie noon sa sinehan para manood ng pelikulang Dahling Nick. Nang tanungin niya ako
nang direkta kung okey na ako na maging keynote speaker, hindi na ako
nakatanggi.
May isa pang mas malaking dahilan kung bakit napaoo na
rin ako na maging keynote speaker: malaki ang utang na loob ko sa PEN.
Noong panahon ng diktadurang batas militar, dahil sa
trabaho ko bilang peryodista ay inaresto ako, tinortyur, at halos dalawang
taong ikinulong sa isang kampo militar. Tuwing nasusulat ang kabanatang iyan ng
buhay ko, nababanggit na lumaya ako sa wakas dahil hiningi ni Nick Joaquin ang
paglaya ko bilang kapalit ng pagtanggap niya sa award na National Artist for
Literature.
Tama lamang at karapat-dapat na pasalamatan ko si
Dahling Nick sa ginawa niya para ako lumaya. Pero tama lamang at karapat-dapat
din na pasalamatan ko ang Philippine PEN, dahil noong panahon ng diktadura ay
walang-sawang ipinaglaban ng PEN ang pagpapalaya sa mga nakabilanggong poets
and playwrights, essayists and novelists, mga alagad ng panitikan na nasa likod
ng rehas at wala pang isang dipa ang langit na natatanaw sa labas.
Isa ako sa mga manunulat na bilanggong pulitikal na
ipinaglaban ng PEN at hininging palayain. At dahil hindi iyan nawawala sa
isipan ko ay narito ako ngayon at nagpupumilit na mag-deliver ng keynote
speech.
Tulad ng nakagawian ko na sa ganitong mga okasyon,
sumobra na naman ang haba nitong aking pasakalye. Pepreno na muna ako diyan
para pagtuunan ng pansin, kung kakayanin ko, ang paksang gustong talakayin sa
komperensiyang ito.
“The Writer and the Future of Democracy” ang ating
paksa, ayon sa unang email na ipinadala sa marami at natanggap ko. “The PEN and
the Future of Philippine Democracy: The Filipino
Writer Defines the Issues at Stake in the 2016 Elections,” ayon
naman sa programa ng komperensiya na inemail din pagkaraan ng ilang araw.
Ang isa kong napansin sa dalawang pormulasyong iyan ay
ang salitang “future”—ang bukas, ang kinabukasan. Medyo kinabahan ako diyan.
Kaya ko bang talakayin ang future? Hindi naman ako manghuhula. Hindi ako marunong
magbasa ng palad o ng baraha. Hindi ako marunong tumingin sa bolang kristal.
Hindi rin ako propeta. At bagamat manunulat ako, hindi naman ako manunulat ng
science fiction o speculative fiction. Ano ba ang malay ko sa future, sa
kinabukasan? At lalo na sa kinabukasan ng demokrasyang Pilipino? Pero subukan
ko na rin, narito na rin lang.
Meron tayong matandang salawikain: “Ang hindi marunong
lumingon sa pinanggalingan, hindi makararating sa paroroonan.” Sa literal na
pakahulugan, lugar ang tinutukoy ng kasabihang iyan, lugar na pinanggalingan at
paroroonan. Pero alam din nating ang metaporikal na pakahulugan ay may
kinalaman sa panahon. Sa ibang sabi: “Ang hindi marunong lumingon sa nakaraan,
hindi makararating sa kinabukasan.”
Puwede na ring idagdag : “Ang hindi masusing tumitingin
sa kasalukuyan, hindi makararating sa magandang kinabukasan.”
Kung ako ang tatanungin, bilang manunulat, isang
magagawa natin para alamin o suriin ang kinabukasan ng demokrasya ay ang
lumingon sa pinagdaanan o kasaysayan ng bayan nating binihag at nasadlak sa
dusa, isang bayang pugad ng luha at dalita, tadtad ng sakit na mas grabe pa sa
myasthenia gravis.
Minsan ay inilarawan ang kasaysayan ng bayan bilang
“three hundred years in a convent and fifty years in Hollywood,” o tatlong
daang taon sa isang kumbento at limampung taon sa Hollywood. Noong Dekada
Singkuwenta pa yata iyan sinabi ng manunulat na si Carmen Guerrero Nakpil. At
ano ang sumunod sa mga panahong nabanggit?
Ilang taon ng kasarinlan at demokrasyang laganap ang
katiwalian at kabulukan sa pamahalaan at hindi makaahon sa kahirapan ang
nakararami sa taong-bayan… Na sinundan ng ilang taon ng diktadurang tigmak ng
dugo at mas lalong garapal na katiwalian at kabulukang pilit na pinagtakpan ng
kulturang diumano’y true, good, and beautiful… Na sinundan naman ng ilang taon
ng panibagong demokrasyang nagsimula sa lakas sambayanan at nauwi sa patuloy na
karalitaan, sa mga panibagong anyo ng katiwalian at kabulukan, sa tuwid na
daang pinipinsala ng samutsaring kalamidad, kabilang na diyan ang kabulastugan
ng TaLaBa (o tanim/laglag bala), aka LBM (o laglag bala modus), na nangyayari
sa NAIA, o National Ammunition Implantation Airport…
Ang lahat ng iyan ay bahagi ng nakaraan na kailangang
patuloy nating lingunin bilang manunulat, o bahagi ng kasalukuyan na kailangang
lagi nating tinitingnan, kung gusto nating marating nang maayos ang
kinabukasan.
Aaminin ko, hindi madaling gawin ang lahat ng ito.
Karaniwan ay hindi pinagkakakitaan ang pagsusulat tungkol sa masasakit na katotohanan.
Kadalasan ay kailangan pang ipaglaban ang karapatan sa malayang pamamahayag,
kailangan pang labanan ang sensura, at kailangan pa ngang suyurin ang sarili
nating hanay, na kinukuto ng mga tagapagsagawa ng tinatawag na envelopmental
journalism.
Kung minsan, peligroso pa nga ang mga trabahong iyan,
lalo na para sa mga kapatid natin sa peryodismo. Ayon sa isang Unesco report na
lumabas nitong taong ito, ang Pilipinas ang third most deadly country para sa
mga peryodista, kasunod ng Iraq at Syria. Mula 1992, pitumpu’t pitong (77)
peryodista na ang napatay sa Pilipinas, kabilang na diyan ang tatlumpu’t
dalawang (32) peryodista na kasama sa minasaker sa Maguindanao noong 2009.
Subalit kailangan ang paglingon sa kinabukasan at
pagtingin sa kasalukuyan kung gusto nating paghandaan ang kinabukasan, kung
gusto nating iwasang maulit sa kinabukasan ang mga kapalpakan at kabulastugan
at kalapastanganan ng nakaraan at ng kasalukuyan.
Bilang pangwakas, kung hindi ninyo mamasamain, at
bilang pagbibigay-pansin sa tema ng darating na eleksiyon, uupakan ko ngayon
ang bahagi ng isang salinawit na napagtripan ko noon at bahagya kong inedit
ngayon…
[Sa himig ng “It’s a Wonderful World”]
Ang mga bulaklak
Na kay bango,
Namumukadkad para sa iyo.
Nakikita ko,
Kay ganda ng mundo.
Ang mga bituin
Sa kalangitan,
Ang takipsilim
At bukang-liwayway—
Nakikita ko,
Kay ganda ng mundo.
Iyang bahaghari,
Sarisaring kulay,
Tulad ng mga tao
Sa ating buhay.
Ang kaibigan mo,
Pag kinamayan ka,
Ibig sabihin
Ay mahal ka niya.
Ang mga sanggol,
Gumagapang pa,
Sasayaw na
Paglaki nila.
Tunay at totoo,
Kay ganda ng mundo…
Sa kabilang dako…
Tuwing ganitong
Panahon ng eleksiyon,
Humahakot ng boto
Ang kawatan at trapo.
Ang pulitiko,
Pag kinamayan ka,
Ang gustong sabihin:
Magkano ka?
Sanggol pa lang,
Pasaway na.
Paglaki niyan,
Magtatanim-bala.
Naykupo, Diyos ko,
Ba’t ganito ang mundo?
No comments:
Post a Comment